hundë

HUNDË f.

1. Organ i nuhatjes; pjesë e dalë e fytyrës mbi gojë e nën sy, me dy vrima, nëpër të cilat kalon ajri gjatë frymëmarrjes. Me hundë të vogël (të madhe, të shkurtër, të gjatë, të drejtë, të shtypur, të kthyer). Hunda e njeriut. Hunda e kafshëve. Vrimat e hundës. Maja e hundës. Kurrizi i hundës. Shami hundësh. Shfryu hundët. Merr frymë me hundë. I doli gjak nga hundët. Ra me hundë (me hundë e me buzë). Para hundës (mu te hunda) shumë afër, para syve.
2. Kiç; pjesa e përparme dhe e dalë e diçkaje, që vjen me kurriz e duke u ngushtuar. Hunda e anijes (e vaporit, e lundrës). Hunda e malit (e shkëmbit). Hunda e çekanit. Hunda e plorit. Këpucë me hundë.
3. bised. Lëfyt. Hunda e ibrikut. Enë me hundë.
4. gjeogr. bised. Kep. Hundë deti. Hundë dheu. Hunda e Karaburunit.
5. bised. Sasia e diçkaje që thithet njëherësh a i mbahet erë vetëm një herë. Një hundë burnot.
I bën hundë (buzë) diçkaje shih te BUZ/Ë,~A. I ra hunda tall.
a) e ndjeu veten të fyer, u zemërua, u hundua;
b) i ra krenaria, i ranë pendët. I ra në hundë diçka e nuhati, e ndjeu, e mori vesh. Iu ça (iu hap) hunda (për duhan) shih te HAPEM. Të çan hundët shih te ÇAJ. Çon (ngre) hundën (përpjetë) bëhet mendjemadh. I doli nga hundët (për hundësh) diçka e pagoi shtrenjtë diçka që mori a që fitoi, në të vërtetë nuk përfitoi, por u dëmtua, nuk e gëzoi atë që mori. Hëngri sa i doli për hundësh (nga hundët) hëngri tepër sa nuk i nxinte më barku. Ia do hunda diçka i pëlqen diçka. Flet me hundë
a) flet duke e nxjerrë pjesën kryesore të ajrit nga hundët;
b) flet me zemëratë e me inat, sillet keq me të tjerët, u qëndron rëndë të tjerëve. Flet nën (nëpër) hundë flet në mënyrë të paqartë, mërmërit. Fut hundët (hundën, turinjtë) në diçka keq. shih te FUT. I hanë (i kruhen) hundët kërkon të zihet a të grindet me dikë. E heq (e tërheq) për hunde (për hundësh) dikë e sjell vërdallë, e bën të sillet si do ai, e mashtron. Ia heq hunda diçka e parandien, e nuhat diçka. Hundë më hundë
a) shumë pranë njëri-tjetrit, fare afër; ballë për ballë, sy për sy;
b) përpara syve. Hundë e buzë (tërë hundë e buzë, gjithë buzë) shih te BUZ/Ë,~A. Nën hundën e mjekrën e dikujt mu përpara syve të tij, para hundës së tij. Me hundën përpjetë shih te PËRPJETË. Me hundë (me turinj, me buzë) varur (të varur) shih te VARUR. I hyn ndër hundë dikujt
a) i afrohet shumë dhe e pengon tjetrin, e bezdis;
b) i hyn e i përzihet tjetrit në punët e tij. Ka hundë (turinj)
a) i kap shpejt gjërat, i parandien e i kupton, i nuhat shpejt;
b) e mban veten lart, është mendjemadh. E kam në hundë dikë përb. më është neveritur shumë, nuk e shoh dot me sy. Nuk ka hundë (turinj) për dikë a për diçka mospërf. nuk e meriton dikë a diçka, nuk është për të. Merr hundë për diçka guxon të nisë a të bëjë diçka. Ka ngritur hundën me dikë keq. shih te NGRE. Ia nxori (ia qiti) nga hundët (nga hunda, për hundësh) diçka keq.
a) ia mori me zor diçka;
b) bëri që të mos e gëzojë atë që kishte fituar. Sikur e ka nxjerrë (e ka qitur) nga hunda (për hundësh) i ngjet shumë, ngjan shumë me dikë. Përpara (para) hundës së dikujt duke qenë i pranishëm edhe ai vetë (sidomos kur dikush vepron pranë tij dhe e dëmton, por ai nuk e sheh ose bën sikur nuk sheh). Ia përsheshi hundët (turinjtë) dikujt shih te PËRSHESH. E pi me hundë diçka e pi shumë diçka. E priti me (tërë) hundë (me hundë e buzë, me turinj) e priti keq e rëndë, e priti me këmbët e para. Qesh nën hundë (nën mustaqe) qesh me qesëndi a me të tallur. I rri me hundë (me turinj, tërë hundë, tërë turinj, hundë e buzë) dikujt i rri gjithë inat dikujt; i rri i ngrysur e me zemërim. I është rritur hunda (mendja) dikujt keq. shih te RRITEM. Rrudh hundët (turinjtë, buzët) shih te RRUDH. Ia shkrepi në hundë (në fytyrë, në turi) dikujt shih te FYTYR/Ë,~A. E sheh nën hundë dikë e sheh me përçmim. Shpohem në hundë e them me bindje të plotë diçka, jam shumë i sigurt, pres kokën. I theu (i dërrmoi) hundët (turinjtë, dhëmbët, nofullat, brinjët) dikujt përçm. shih te THYEJ. E uli hundën iron. hoqi dorë nga krenaria e mburrja e kotë, pushoi së krekosuri; u bë më i shtruar. S'e ul hundën keq. vazhdon të mbahet me të madh, nuk afrohet e nuk pajtohet me dikë a me diçka; nuk i bindet dikujt. I vari (i lëshoi, i lëvari) hundët (buzët, turinjtë) një pëllëmbë shih te VAR. Ia zë hunda diçka e ndien diçka, e nuhat, e kap, e kupton shpejt. Zgjati hundët keq. shih te ZGJAT. Iu zverdh hunda dikujt
a) u tremb shumë;
b) u inatos keq. u tërbua nga inati. E bëri hundë me buzë shih te BUZ/Ë,~A. Ia bëri hundët (turinjtë, kokën) përshesh dikujt shih te PËRSHESH, ~I. I ka rënë hunda në dhe (përdhe) iron. është zemëruar shumë. Nuk i bie hunda në shesh dikujt nuk bie keq, nuk zihet ngushtë. Ma pruri (ma solli) shpirtin në majë të hundës më mërziti tej mase, sa s'e duroj dot më; më zemëroi shumë. Nuk di të fshijë hundët mospërf. shih te FSHIJ. I duket hunda dyfek keq. shih te DYFEK, ~U. Ec drejt hundës! shih punën tënde, mos u përziej në punët e të tjerëve!; mbaj drejt. Ke hundë e buzë!? ke guxim!? ke sy e faqe!? (për të bërë diçka). E ka hundën të gjatë (të madhe) shih te GJATË (i, e). E ka hundën të hollë iron. shih te HOLLË (i, e). E ka hundën në lis shih te LIS,~I. E kam në majë të hundës dikë a diçka keq.
a) jam shumë i inatosur;
b) nuk e duroj dot, më është neveritur. I kullot hunda lart iron. është mendjemadh, e mban veten shumë lart. E mban (e ka) hundën lart (përpjetë) iron. mburret shumë, mbahet me të madh. E mban hundën në qiell shih te QIELL,~I. E nxori hundën jashtë iron. u hodh në veprim, nuk qëndroi në pritje dhe i mbyllur diku. I rri me grushte hundëve dikujt keq. e kërcënon hapur dikë, nuk e lë të ngrejë kokë. Rrinte me një pëllëmbë hundë rrinte i zemëruar, rrinte gjithë inat. I erdhi (shpirti) në majë të hundës (në fyt) u mërzit shumë nga dikush a nga diçka, vuajti shumë, i plasi shpirti. I arrijnë sytë gjer te maja e hundës keq. nuk sheh përtej hundës së vet. Nuk sheh më larg (më tutje) se hunda e vet (përtej hundës së vet) është i mbyllur në punën e vet; ka horizont a pamje të kufizuar për diçka, është dritëshkurtër; nuk është i zgjuar. Breshri e rreh e hunda me majë iron. kërkon shumë më tepër nga ajo që i takon, edhe qeros edhe qibar, dhi e zgjebosur e bishtin përpjetë. Ia do buza, por s'e lë hunda shih te LË. S'e lë hunda të hajë (të kullotë) bar tall. është mendjemadh, vret lart dhe kjo e dëmton. Ia mbylli derën përpara hundës nuk e pranoi dikë të hyjë brenda; e përzuri me inat. Më ka ardhur qumështi i nënës në majë të hundës jam lodhur shumë, jam mërzitur tej mase; jam zemëruar sa s'ka ku të vejë më, më ka ardhur shpirti në majë të hundës. Ta vjedh hundën midis (në mes të) syve shih te VJEDH. Ka ulur pak hundën, por ka ngritur sqepin iron. shih tek UL. Hunda në lis, morri në kurriz fj. u. mendjemadhësia sjell gjithmonë të këqija, mendja e madhe e zeza e të zotit.