udhë

UDHË f.

1. Brez ose rrip toke i rrahur a i shtruar për të kaluar njerëzit dhe mjetet; vija në ajër ose në det, nëpër të cilën kalojnë mjetet e fluturimit a të lundrimit; rrugë. Udhë e gjatë (e shkurtër). Udhë e ngushtë (e gjerë). Udhë e drejtë (e shtrembër). Udhë e shtruar (e pashtruar). Udhë malore (fushore). Udhë e rrahur (parrahur). Udhë e përpjetë (e tatëpjetë, e teposhtë). Udhë e madhe xhade. Udhë automobilistike. Udhë ajrore (detare, lumore). Udhë hekuri (e hekurt). vjet. hekurudhë. Udhë e verbër (pa krye). Udhë e njohur (e panjohur). Udhë e vështirë (e rrezikshme). Udhë bagëtish (dhish, kuajsh, qerresh). Udhë pylli. Udha e Dibrës udha që të shpie në Dibër. Udhë kryq udhëkryq. Udhët e fshatit (e qytetit). Udhë me kalldrëm. Udhë me pluhur (me baltë). Udhë me dredha (më shumë kthesa). Udhë me gropa. Udha për të vajtur në Pezë. Kreu i udhës. Bërryli i udhës. Në anë (në buzë, në mes) të udhës. Hap (çel, shtroj) një udhë. Dal në udhë. Eci në një udhë. Shkon udhës. Rreh një udhë. Bredh udhëve. Mbeti udhëve bredh poshtë e përpjetë kot. Udhë pa udhë nëpër vende të rrahura e të parrahura për të kaluar, nëpër çdo vend nga mund të kalohet.
2. Hapësira e lirë për të kaluar përpara; vendi, shtegu nga mund të kalojmë e të ecim më tutje; kalim; rrugë. Udhë e lirë (e zënë). Udhë kalimi. I zë (i preu) udhën. U mbyllën (u zunë) udhët. U hap udha. I la (i hapi, i bëri) udhë. Çaj udhën. Largohu (hiqu) nga udha! A ka udhë këtej? Nga bie (nga shkon) udha?
3. Largësia për të shkuar nga një vend në një tjetër; koha që duhet për të shkuar në një vend tjetër. Udhë e gjatë (e shkurtër, e largët). Udha nga Tirana në Durrës. Një orë (një ditë) udhë. Bënë një copë udhë. E bëri udhën më këmbë. Sa mban udha? Sa udhë kemi bërë? Sa udhë mbetet akoma?
4. Udhëtimi për të shkuar në një vend tjetër; rrugë. Udhë e largët (e gjatë, e shkurtër). Udhë e këndshme. Udhë e lodhshme. Udha e fundit. Udha e kurbetit. Udha e mërgimit. Udhë pa fund. Qiraja e udhës. Shpenzimet e udhës. I lodhur nga udha. Gjatë udhës. Në udhë e sipër. Në fund (në mes) të udhës. Jam për udhë duhet të nisem për diku. Bëj udhë udhëtoj. Nisem për udhë. Nuk bën udhë nuk niset. Marr (zë, nis) udhë (udhën) nis udhëtimin. Vihem në udhë (për udhë) nis udhëtimin. Kam një udhë përpara më duhet të bëj një udhëtim për diku. Mbeti në udhë nuk e përfundoi udhëtimin. E ktheu nga udha. Vij nga udha. E zuri nata në udhë. Udha e mbarë! urim për t'i shkuar mbarë dikujt një udhëtim i gjatë.
5. Drejtimi i lëvizjes për të shkuar deri në një vend; rrugë. Ndërroi (ndryshoi, ktheu) udhën. E gjeti udhën. E di udhën. Humbi (ngatërroi, gaboi) udhën. Mori udhën për në... u nis për diku. Ka vetëm një udhë. Mund të shkohet nga dy udhë. Nga cila udhë shkohet? Ku të çon kjo udhë?
6. fig. Drejtimi në të cilin zhvillohet një dukuri, një ngjarje a një proces, ecuria që ndjek zhvillimi i diçkaje; vija që ndjek dikush drejt një qëllimi; rrugë. Udha më e drejtë. Udhë e gabuar. Udhë e lehtë (e vështirë). Udha e re (e vjetër). Udhë e lavdishme. Udhë të pashkelura. Udha e jetës. Udha e çlirimit (e kryengritjes, e revolucionit). Udha e lirisë (e lavdisë, e begatisë, e lumturisë, e së vërtetës). Udha e zhvillimit e (lulëzimit). Udha e shpëtimit. Udha e së mirës ( së keqes). Udha e shërimit. E vetmja udhë. I tregoi (i mësoi) udhën. Mbaj një udhë. Ndërroi udhën. Nisi (zuri) një udhë. Ndjek një udhë. I përgatiti udhën. E vuri në udhë të drejtë (të mbarë). Mori udhë të mbarë (të mirë, të keqe) puna. Hyri në udhën e krimit (e tradhtisë). Ecën në udhë të njohura. Mori udhën e varrit.
7. fig. Mundësia për të ecur përpara, për t'u zhvilluar a për të shkuar më tej lirisht e pa pengesa; mundësia për të shprehur ndjenjat e mendimet lirisht; rrugë. Udhë të ndritura. Udhë të reja. I hapi (i çeli) udhën e zhvillimit (e përparimit, e lulëzimit, e begatisë). Ia mbylli (ia preu) udhën. I lë udhë të lirë. E ka udhën të lirë (të hapur, të zënë). U dha udhë ndjenjave (mendimeve). I dha udhë të flasë.
8. fig. Mënyra, metoda që ndiqet për të zgjidhur diçka a për të arritur diçka; mënyra e zakonshme, e rregullt ose që duhet ndjekur për të zgjidhur diçka a për të vepruar; zgjidhje; mënyra e veprimeve ose e sjelljes së dikujt; rrugë. Udhë e thjeshtë (e ndërlikuar). Udhë e papranueshme (e palejueshme). Udhë e mirë (e mbarë). Udhë e ndershme. Udhë e keqe (e shtrembër). Me udhë zyrtare (ligjore, diplomatike). Me udhën më të thjeshtë (më të shpejtë). Me udhë të tërthorta. Udha e zgjidhjes. Me këtë udhë i jap udhë diçkaje e zgjidh; i gjej mënyrën e zgjidhjes; vendos ç'duhet bërë, si duhet vepruar. U jep (nuk u jep) udhë punëve (çështjeve). Mori udhë puna. I tregoi udhën e zgjidhjes. Ndjek një udhë. Zgjedh udhën më të përshtatshme (më të volitshme). S'ka udhë tjetër. Ecën në udhë të drejtë vepron ose sillet me çiltëri, siç e kërkon e drejta. Mori udhë të shtrembër (të keqe). Zuri një udhë (të keqe). Erdhi në udhë (të mirë). E solli (e vuri) në udhë të mbarë.
9. Qilim i ngushtë dhe i gjatë ose rrip i gjerë linoleumi, që shtrohet në korridor a nëpër shkallë për të shkelur mbi të; udhëz, udhishtë; rrugë. Udhë (prej) leshi (pambuku). Udhë (prej) linoleumi. Shtroi udhët. Ngriti (shkundi) udhët.
Bën udhë (rrugë) diçka shih te RRUG/Ë,~A. E bëri udhë (rrugë) shih te RRUG/Ë,~A. Bën (flet, punon) me udhë (me rrugë) bën diçka ashtu siç duhet, siç është e rregullt, siç e kërkon e drejta; bën diçka me mend, me arsye. Bën (flet, punon) pa udhë (pa rrugë) vepron jo siç duhet, jo siç është e rregullt, siç e kërkon e drejta; bën diçka pa mend, pa arsye. E pruri (e nxori, e çoi) udha (rruga) shih te RRUG/Ë,~A. E gjen udhën (rrugën) për diku shih te GJEJ. S'e kam gjetur në udhë (në rrugë) shih te RRUG/Ë,~A. E hodhi (e flaku, e nxori, e la) në udhë (në mes të udhës, në udhë të madhe, në mes të katër udhëve)
a) e dëboi, e përzuri pa pyetur fare për të;
b) e flaku në mëshirën e fatit, e la pa asnjë ndihmë e përkrahje, e braktisi. I heq udhën vjet shih te HEQ. S'më hiqet nga udha (nga rruga) shih te RRG/Ë,~ A. Hyn nën udhë merr një drejtim të shtrembër, nuk ecën në rrugën e drejtë; kërkon e zbaton mënyra veprimi jo të rregullta. Është (më duket) e udhës është mirë, është, më e përshtatshme, është ashtu siç duhet, siç ka hije. I dha udhët (rrugët) dikujt shih te JAP. S'e jep udha nuk lejohet, nuk është sipas rregullave ose sipas ligjeve. Këtë udhë këtë herë, këtë radhë. I la udhë (rrugë) diçkaje shih te LË. E la në udhë (në mes të udhës) nuk e çoi deri në fund, nuk e ndoqi derisa të përfundonte, e la pa e përfunduar, e la përgjysmë. Mori udhë (rrugë) diçka shih te RRUG/Ë, ~A. Mori udhët (udhën e madhe) humbi ose la shtëpinë e gjithçka që kishte dhe u nis për të gjetur diku një vend jetese e pune. Mori udhët (rrugët) shih te RRUG/Ë, ~A. Mbaj udhën! shih te MBAJ. Mbeti udhëve (në mes të udhës, në udhë të madhe, në mes të katër udhëve) humbi shtëpinë e gjithçka që kishte; mbeti në mëshirë të fatit, mbeti pa asnjë ndihmë e përkrahje. Mbeti udhëve (rrugëve) dikush shih te RRUG/Ë,~A. Mbeti në udhë (në mesë udhës) nuk shkoi deri në fund, mbeti pa u përfunduar, mbeti përgjysmë. Ia njomi udhën dikujt shih te NJOM. I sheshoi udhën dikujt shih te SHESHOJ. E shoh (e gjej, e quaj) të udhës e quaj të mirë, e pranoj si më të përshtatshme, e mendoj se kështu duhet. I tregoi (i rrëfeu) udhën (rrugën) dikujt mospërf. a) ) i dha përgjigjen e merituar, i tregoi vendin;
b) e dëboi, e ndoqi, e përzuri. Udhë (rrugë) pa krye shih te KRYE, ~ T. Udha (rruga) e mbarë (të qoftë)! iron. shih te MBARË. (i,e). Udha (rruga) e mesme shih te RRUG/Ë,~A. Udhë (rrugë) e verbër (qorre) shih te VERBËR (i, e). Në udhë (në rrugë) e sipër shih te RRUG/Ë,~A. E vuri në udhë (në rrugë, në vijë, në binarë)
a) dikë ndikoi që dikush të fillojë të punojë a të sillet mirë;
b) diçka e solli në gjendje që të ecë mbarë, e vuri për fije, e rregulloi. Erdhi në udhë (në rrugë, në vijë, në binarë)
a) dikush filloi të punojë a të sillet mirë;
b) diçka erdhi në gjendje të mbarë, erdhi për fije, u rregullua. I zuri udhën (rrugën) dikujt shih te ZË. Bathë e mbirë në udhë shih te BATH/Ë,~ A. Bën shtëpi në mes të udhës është shumë i zoti. Bën mbi udhë e nën udhë vepron me mënyra të drejta e të padrejta; vepron me dredhi, bën gjëra të lejueshme e të palejueshme. Flet udhë e përmbi udhë flet çfarë i vjen për goje, flet pa u menduar, flet të pjekura e të papjekura. E humb (e humbet) udhën në oborr shih tek OBORR,~I. Është në udhë (në rrugë) e sipër shih te RRUG/Ë,~A. Nuk ka anë e udhë shih tek AN/Ë,~A I. E ka udhën (rrugën) hapur (hapët) shih te HAPUR. I la kockat udhëve (rrugëve) shih te KOCK/Ë,~A. Mori udhën e ujqve shih tek UJK,~U I. S'pa udhën nga shkoi (nga vajti) shih te SHOH. Nuk i shkoi kali (gomari) në udhë (në urë) edhe poh. nuk ia arriti qëllimit, nuk i doli ashtu siç e kishte parashikuar; nuk ia hodhi dot dikujt. Kali botës të lë në udhë fj.u. shih te BOT/Ë,~A I. Një udhë (rrugë) e dy punë shih te RRUG/Ë, ~A. Udha (Rruga) e Qumështit astr. Kashta e Kumtrit.